گروه آموزشی قله

جان گاتمن و رویکرد علمی او

جان مردخای گاتمن، استاد بازنشسته‌ی روان‌شناسی دانشگاه واشنگتن، به دلیل مطالعات پیشگامانه‌اش در زمینه‌ی ثبات زناشویی و تحلیل روابط شناخته شده است. او با استفاده از روش‌های علمی، از جمله ضبط ویدئویی تعاملات زوج‌ها و اندازه‌گیری شاخص‌های فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب و سطح استرس، توانسته است رفتارهایی را که به موفقیت یا شکست ازدواج منجر می‌شوند، شناسایی کند. گاتمن ادعا می‌کند که می‌تواند با دقت بیش از 90 درصد پیش‌بینی کند که آیا یک ازدواج پایدار خواهد ماند یا به طلاق منجر خواهد شد. این دقت نتیجه‌ی تحلیل دقیق الگوهای رفتاری و عاطفی زوج‌ها است.

کتاب هفت اصل اخلاقی برای موفقیت در ازدواج، که با همکاری نان سیلور نوشته شده، عصاره‌ی تحقیقات گاتمن است. این کتاب نه‌تنها برای زوج‌هایی که با مشکلات زناشویی مواجه‌اند، بلکه برای افرادی که می‌خواهند رابطه‌ی خود را بهبود بخشند یا حتی از ابتدا رابطه‌ای سالم بسازند، طراحی شده است. گاتمن تأکید دارد که این اصول بر اساس شواهد علمی هستند و نه صرفاً بر پایه‌ی تجربیات شخصی یا باورهای سنتی.

اصل اول: نقشه‌ی عشق خود را بکشید

اولین اصل گاتمن بر اهمیت شناخت عمیق شریک زندگی تأکید دارد. او معتقد است که زوج‌های موفق یک “نقشه‌ی عشق” ذهنی از دنیای یکدیگر دارند، به این معنا که آن‌ها جزئیات زندگی، علایق، ترس‌ها، آرزوها و ارزش‌های شریک خود را می‌شناسند. این شناخت عمیق به زوج‌ها کمک می‌کند تا در لحظات دشوار با همدلی و درک بیشتری با یکدیگر تعامل کنند.

برای مثال، گاتمن در کتاب شرح می‌دهد که زوج‌های خوشبخت به‌طور مداوم در حال به‌روزرسانی این نقشه هستند. آن‌ها از طریق گفت‌وگوهای روزمره و توجه به جزئیات کوچک، مانند این‌که همسرشان چه غذایی را دوست دارد یا چه چیزی او را مضطرب می‌کند، این نقشه را غنی‌تر می‌کنند. تمرین‌های عملی پیشنهادی در این فصل شامل پرسیدن سؤالات باز درباره‌ی زندگی شریک و گوش دادن فعال به پاسخ‌ها است. این فرآیند به ایجاد صمیمیت عاطفی و تقویت پیوند بین زوج‌ها کمک می‌کند.

اصل دوم: علاقه و تحسین خود را پرورش دهید

گاتمن معتقد است که علاقه و تحسین متقابل یکی از پایه‌های اصلی ازدواج موفق است. زوج‌هایی که به‌طور منظم قدردانی و احترام خود را نسبت به یکدیگر ابراز می‌کنند، رابطه‌ای قوی‌تر دارند. این اصل بر اهمیت تمرکز بر ویژگی‌های مثبت شریک و یادآوری دلایل اولیه‌ی عاشق شدن تأکید دارد.

در مقابل، زوج‌هایی که دائماً بر عیوب یکدیگر تمرکز می‌کنند، به‌تدریج گرفتار “چشم‌انداز منفی” می‌شوند، که در آن تنها نکات منفی رابطه به چشم می‌آید. گاتمن پیشنهاد می‌کند که زوج‌ها به‌طور آگاهانه به دنبال فرصت‌هایی برای تحسین یکدیگر باشند، حتی در لحظات معمولی. به‌عنوان مثال، تشکر از همسر برای انجام کارهای ساده مانند خرید مایحتاج خانه می‌تواند حس ارزشمندی را تقویت کند. تمرین‌های این فصل شامل نوشتن لیستی از ویژگی‌های مثبت شریک و به اشتراک گذاشتن آن‌ها با یکدیگر است.

اصل سوم: به یکدیگر پناه ببرید و از هم دور نشوید

این اصل بر اهمیت پاسخ‌گویی به “درخواست‌های عاطفی” شریک تأکید دارد. گاتمن این درخواست‌ها را “تلاش‌های ارتباطی” می‌نامد، که می‌توانند به‌صورت سؤالات ساده، اظهارنظرها یا حتی اشارات غیرکلامی ظاهر شوند. برای مثال، وقتی یکی از طرفین می‌گوید: “امروز روز سختی داشتم”، این می‌تواند تلاشی برای جلب توجه و همدلی باشد. زوج‌های موفق به این تلاش‌ها پاسخ مثبت می‌دهند و به یکدیگر “پناه” می‌برند، در حالی که زوج‌های ناموفق اغلب این درخواست‌ها را نادیده می‌گیرند یا پاسخ منفی می‌دهند.

گاتمن تأکید می‌کند که این لحظات کوچک و روزمره هستند که “حساب بانکی عاطفی” زوج‌ها را پر می‌کنند. این حساب بانکی در زمان تعارضات به‌عنوان منبعی برای کاهش تنش عمل می‌کند. تمرین‌های این فصل زوج‌ها را تشویق می‌کند تا به‌طور آگاهانه به تلاش‌های ارتباطی یکدیگر توجه کنند و پاسخ‌های مثبت و حمایت‌گرانه ارائه دهند.

اصل چهارم: اجازه دهید شریکتان بر شما تأثیر بگذارد

یکی از یافته‌های کلیدی گاتمن این است که زوج‌های موفق قدرت و تصمیم‌گیری را به اشتراک می‌گذارند. این اصل به‌ویژه در روابطی که یکی از طرفین تمایل به کنترل یا تسلط دارد، اهمیت پیدا می‌کند. گاتمن تأکید دارد که پذیرش تأثیر شریک، به‌ویژه در مردان، با موفقیت ازدواج ارتباط نزدیکی دارد. او مشاهده کرد که مردانی که نظرات و دیدگاه‌های همسرشان را در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ می‌کنند، روابط پایدارتری دارند.

این اصل به معنای تسلیم شدن نیست، بلکه به معنای احترام به دیدگاه‌های شریک و یافتن راه‌حل‌های مشترک است. گاتمن تمرین‌هایی را پیشنهاد می‌کند که زوج‌ها را تشویق می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌های مشترک، مانند برنامه‌ریزی مالی یا تربیت فرزندان، با یکدیگر همکاری کنند. این همکاری اعتماد و احترام متقابل را تقویت می‌کند.

اصل پنجم: مشکلات قابل‌حل خود را حل کنید

گاتمن مشکلات زناشویی را به دو دسته تقسیم می‌کند: مشکلات قابل‌حل و مشکلات دائمی. حدود 69 درصد از مشکلات زوج‌ها دائمی هستند و به تفاوت‌های اساسی در شخصیت، ارزش‌ها یا سبک زندگی مربوط می‌شوند. بااین‌حال، مشکلات قابل‌حل، مانند اختلاف‌نظر در مورد کارهای خانه یا مدیریت زمان، می‌توانند با گفت‌وگو و مذاکره حل شوند.

گاتمن تکنیک‌هایی مانند “شروع نرم” (Soft Start-Up) را برای مدیریت تعارضات پیشنهاد می‌کند. شروع نرم به این معناست که بحث را با لحن آرام و غیرسرزنش‌آمیز آغاز کنید، به‌جای انتقاد یا سرزنش. برای مثال، به‌جای گفتن “تو همیشه دیر می‌کنی!”، می‌توان گفت: “من نگران می‌شم وقتی دیر می‌رسی، می‌شه درباره‌اش صحبت کنیم؟” تمرین‌های این فصل شامل یادگیری تکنیک‌های حل مسئله و تمرین گفت‌وگوهای سازنده است.

اصل ششم: بر بن‌بست‌های دائمی غلبه کنید

مشکلات دائمی، مانند تفاوت در ارزش‌ها یا اهداف زندگی، اغلب به بن‌بست‌های عاطفی منجر می‌شوند. گاتمن تأکید دارد که هدف در این موارد حل کامل مشکل نیست، بلکه مدیریت آن از طریق گفت‌وگو و پذیرش متقابل است. او پیشنهاد می‌کند که زوج‌ها به‌جای تلاش برای تغییر یکدیگر، روی درک رویاها و انگیزه‌های پشت این تفاوت‌ها تمرکز کنند.

برای مثال، اگر یکی از طرفین خواستار صرفه‌جویی مالی و دیگری علاقه‌مند به سفر باشد، گفت‌وگو درباره‌ی دلایل این ترجیحات (مانند امنیت مالی در مقابل تجربه‌های جدید) می‌تواند به یافتن راه‌حل‌های خلاقانه منجر شود. تمرین‌های این فصل زوج‌ها را تشویق می‌کند تا داستان‌ها و رویاهای یکدیگر را کشف کنند و به‌جای تقابل، به دنبال مصالحه باشند.

اصل هفتم: معنای مشترک ایجاد کنید

آخرین اصل گاتمن بر اهمیت ایجاد یک فرهنگ مشترک در ازدواج تأکید دارد. زوج‌های موفق ارزش‌ها، آیین‌ها و اهداف مشترکی را خلق می‌کنند که به رابطه‌ی آن‌ها معنا و هویت می‌بخشد. این معنا می‌تواند از طریق سنت‌های خانوادگی، باورهای مشترک یا اهداف بلندمدت مانند تربیت فرزندان یا خدمت به جامعه شکل بگیرد.

گاتمن تأکید می‌کند که این فرهنگ مشترک به زوج‌ها کمک می‌کند تا در برابر چالش‌های زندگی متحد بمانند. تمرین‌های این فصل شامل بحث درباره‌ی ارزش‌ها و ایجاد آیین‌های مشترک، مانند شام‌های خانوادگی یا سفرهای سالانه، است. این آیین‌ها حس تعلق و پیوند عمیق‌تری را در رابطه ایجاد می‌کنند.

کاربرد عملی اصول گاتمن

یکی از نقاط قوت کتاب گاتمن، ارائه‌ی تمرین‌های عملی در هر فصل است. این تمرین‌ها به زوج‌ها کمک می‌کند تا اصول را در زندگی روزمره‌ی خود پیاده کنند. برای مثال، پرسشنامه‌هایی برای ارزیابی سلامت ازدواج، فعالیت‌هایی برای تقویت تحسین متقابل و راهنمایی‌هایی برای مدیریت تعارضات ارائه شده است. گاتمن تأکید دارد که حتی تغییرات کوچک، مانند توجه بیشتر به تلاش‌های ارتباطی شریک، می‌توانند در بلندمدت تأثیرات عمیقی داشته باشند.

چرا این کتاب متفاوت است؟

برخلاف بسیاری از کتاب‌های روان‌شناسی عامه‌پسند که بر اساس نظرات شخصی یا تجربیات غیرعلمی نوشته شده‌اند، کتاب گاتمن مبتنی بر داده‌های علمی و مشاهدات دقیق است. او به‌جای ارائه‌ی راه‌حل‌های کلیشه‌ای، سیستمی ساختاریافته ارائه می‌دهد که زوج‌ها می‌توانند از آن برای ارزیابی و بهبود رابطه‌ی خود استفاده کنند. همچنین، این کتاب نه‌تنها برای زوج‌های در بحران، بلکه برای افرادی که می‌خواهند رابطه‌ی خود را تقویت کنند، مناسب است.

انتقادات و محدودیت‌ها

با وجود نقاط قوت فراوان، برخی منتقدان معتقدند که اصول گاتمن ممکن است برای همه‌ی فرهنگ‌ها یا روابط به‌طور یکسان قابل‌اجرا نباشد. برای مثال، در فرهنگ‌هایی که تأکید زیادی بر استقلال فردی یا نقش‌های جنسیتی سنتی وجود دارد، پذیرش تأثیر شریک یا به اشتراک گذاشتن قدرت ممکن است چالش‌برانگیز باشد. همچنین، برخی معتقدند که گاتمن به مشکلات عمیق‌تر، مانند مسائل روان‌شناختی فردی یا تأثیرات اجتماعی-اقتصادی، کمتر پرداخته است. بااین‌حال، او تأکید می‌کند که در صورت وجود مشکلات جدی، مشاوره‌ی حرفه‌ای ضروری است.